De juridische haalbaarheid van dit instrument is gemiddeld. Aan de ene kant kun je in buitenreclame veel verschillende eisen opnemen die circulariteit van matrassen bevorderen. Aan de andere kant kunnen eisen aan reclame tegen de vrijheid van meningsuiting aan schuren waardoor het de vraag is of alle gestelde eisen bij een rechter standhouden.

Buitenreclame is reclame in de openbare ruimte. Denk hierbij aan reclame op plakzuilen, lichtmasten, in bushokjes of affiches. Reclame is volgens de 

: “iedere openbare en/of systematische directe dan wel indirecte aanprijzing van goederen, diensten en/of denkbeelden door een adverteerder of geheel of deels ten behoeve van deze, al dan niet met behulp van derden. Onder reclame wordt mede verstaan het vragen van diensten.” 

Hoe kan buitenreclame de circulariteit van matrassen bevorderen?

De exploitatie van onder andere abri’s, mupi's en lichtmasten wordt geregeld via een concessieopdracht. Anders dan bij een reguliere opdracht bestaat de tegenprestatie van de aanbesteder hierbij niet uit betaling, maar uit het recht om een werk, dienst of levering te exploiteren, in dit geval het ophangen van reclame. In de aanbestedingsdocumenten moet je opnemen welke eisen en voorwaarden er gelden bij de uitvoering van de concessieopdracht.

Daarnaast wordt een concessieovereenkomst opgesteld. De concept-concessieovereenkomst en het programma van eisen worden gelijktijdig met de aanbestedingsleidraad gepubliceerd zodat de inschrijvers hun inschrijving en hun exploitatiemodel kunnen afstemmen op die eisen en voorwaarden. Bij het doen van een inschrijving verklaart de inschrijver zich akkoord met alle aanbestedingsdocumenten (en dus alle voorwaarden en eisen).

In de concessieovereenkomst kan in het programma van eisen worden opgenomen dat het geldende reclamebeleid van toepassing is. Dat betekent dat de exploitant zich bij de reclame-exploitatie moet houden aan dat beleid, ook als het wijzigt. Je kan vervolgens in het reclamebeleid voorschriften opnemen voor reclame over matrassen, in het bijzonder over de informatievoorziening. Zo kan je opnemen dat de reclame informatie moet bevatten over het energiegebruik of de CO₂-uitstoot van het matras. Daarnaast kan je een regel opnemen waarin is bepaald dat in reclame onderscheid moet worden gemaakt tussen matrassen die bijvoorbeeld wel of niet recyclebaar zijn. Tot slot kan je verplicht stellen dat de reclame een disclaimer moet bevatten over de schadelijke gevolgen van niet-recycleerbare matrassen voor het milieu. Minder promotie draagt mogelijk bij aan verlenging van de levensduur van het matras, aangezien burgers dan minder snel op het idee worden gebracht om een nieuw matras aan te schaffen.

In Amsterdam zijn exploitatieovereenkomsten al onderworpen aan aanvullende bepalingen. Zo is bijvoorbeeld over kindermarketing opgenomen dat de gemeente voor kinderen tot en met 17 jaar uitsluitend voedselreclame voor gezonde voedingsmiddelen toestaat. Dit volgt uit het 

 (NRC) zijn al regels opgenomen over de informatievoorziening over het energiegebruik en de CO₂-uitstoot van personenauto’s, zie de Code voor personenauto’s.

Nadere regeling gedragstoezicht financiële ondernemingen Wft

 is opgenomen dat financiële ondernemingen in reclame-uitingen voor kredieten een waarschuwing op moeten nemen over de gevolgen die aan dit krediet verbonden zijn (“Let op! Geld lenen kost geld”).

Een reclameverbod schuurt tegen het recht op vrijheid van meningsuiting aan. Maar de overheid heeft al eerder een reclameverbod opgelegd voor producten die maatschappelijke schade veroorzaken. Denk hierbij aan alcohol en tabak. Inmiddels wordt er ook gesproken over strengere regels voor reclame gericht op kinderen en jongeren. Er moet een afweging worden gemaakt tussen enerzijds het recht op vrijheid van meningsuiting en anderzijds het recht op leven, dat door klimaatverandering in het geding komt.

Buitenreclame is reclame in de openbare ruimte. Denk hierbij aan reclame op plakzuilen, lichtmasten, in bushokjes of affiches.

Dit instrument heeft een beperkte invloed. Het heeft vooral indirect impact op het gedrag of bewustzijn van consumenten maar weerhoudt hen er niet van een nieuw (niet-circulair) matras te kopen wanneer zij de noodzaak daarvan ervaren.

Dit volgt uit Deel 2a van de Aanbestedingswet. 

De juridische haalbaarheid van dit instrument is hoog. Afvalbeheer valt binnen de beleidsvrijheid van de gemeente. Wel moet je bij het opstellen van dit beleid rekening houden met het geldend landelijk afvalbeheerplan.

Wat is het doelmatig beheer van afvalstoffen?

Als gemeente ben je verantwoordelijk voor de inzameling van grove huishoudelijke afvalstoffen (‘grofvuil’). Gemeenten moeten ten minste één inrichting aanwijzen waar grofvuil kan worden achtergelaten. Vervolgens is het ‘doelmatig beheren' van dit grofvuil een taak van gemeenten. Zij mogen hier zelf het beleid over maken. Doelmatig beheer houdt in ieder geval in dat rekening wordt gehouden met het geldend 

 en met de door de Minister vastgestelde prioriteitsvolgorde van de afvalhiërarchie: 

Hoe kan een doelmatig beheer van afvalstoffen de circulariteit van matrassen bevorderen?

Alleen schone en droge matrassen kunnen worden gerecycled. Dat betekent dat het doelmatig beheer van matrassen hierop moet zijn gericht. Hierbij kan je een keuze maken of matrassen wel of niet bij de burger thuis worden opgehaald. In beide gevallen moet een aparte opslagplaats voor matrassen worden ingericht bij de afvalverwerker of het recyclingbedrijf. 

Als je de keuze wilt bieden om de matrassen thuis op te laten halen, moet je allereerst vaststellen welke partij die matrassen zal ophalen. Hierbij kun je kiezen voor een afvalverwerker of voor een recyclingbedrijf. Ook kun je, in het kader van de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid, met matrasproducenten afspreken dat zij verantwoordelijk zijn voor het ophalen van oude matrassen, bijvoorbeeld als zij een nieuw matras leveren. Een tweede keuze die je moet maken, is of de burger een afspraak moet maken om zijn matras op te laten halen. Is een afspraak niet nodig, dan moet je het matras op straat achter kunnen laten, wat de kans vergroot dat het matras nat of vies wordt.

De meest circulaire oplossing is daarom dat het maken van een afspraak voor het ophalen van een matras verplicht wordt. Dit kan bijvoorbeeld worden opgenomen in het grondstoffenplan van de gemeente. Het alternatief is dat aan burgers een (gratis) matrashoes wordt aangeboden die zij om hun matras kunnen doen voordat zij het matras bij het grofvuil neerzetten. Deze hoes voorkomt dan dat het matras nat of vies wordt.

In de gemeente Den Haag wordt grofvuil gratis op afspraak opgehaald. Per soort afval moet een aparte afspraak worden gemaakt. Matrassen die nog heel zijn, worden apart opgehaald zodat ze gerecycled kunnen worden. Dat kan alleen als de buitenkant niet kapot is. Als dat wel het geval is, wordt het matras aangemerkt als ‘overig grofvuil’. Dit is terug te vinden op de website van de 

. Daarnaast heeft de gemeente een uitgebreid 

 opgesteld, waarin de verwerking van matrassen nog niet expliciet is opgenomen. Dit is wel een geschikt beleidsdocument om de circulaire verwerking van matrassen nog robuuster te verankeren.

Ook in de gemeente Amsterdam zijn er regels te vinden over het doelmatig beheer van afvalstoffen. De gemeente Amsterdam heeft bijvoorbeeld in de 

Uitvoeringsprogramma afval en grondstoffen

 opgenomen hoe met matrassen moet worden omgegaan.

Welke instrumenten kan je als gemeente inzetten voor een doelmatig beheer van afvalstoffen?

Een belangrijk instrument voor het bewerkstelligen van een doelmatig beheer van afvalstoffen is de afvalstoffenverordening. Als gemeente ben je verplicht om een afvalstoffenverordening vast te stellen waarin regels staan voor het overbrengen van of voor inzameling aanbieden van huishoudelijke afvalstoffen aan een bepaalde inzameldienst, zoals een recyclingsbedrijf. Zo kan je in een afvalstoffenverordening opnemen dat matrassen apart moeten worden ingezameld en hoe dit moet gebeuren. Door matrassen apart in te zamelen en ze droog en schoon te houden, kunnen ze beter gerecycled worden. Zie hierover ook het instrument over de 

Een ander instrument dat een gemeente kan inzetten is de afvalstoffenheffing. Zo kan je als gemeente burgers een soort belasting laten betalen voor de kosten die de gemeente maakt om het afval op te halen. Zie hierover ook het instrument over de 

Voor matrassen geldt in ieder geval de voorwaarde dat matrassen gescheiden dienen te worden opgeslagen. De opslagplaats moet zo worden ingericht dat de matrassen niet in contact kunnen komen met vocht. Om te voldoen aan die eis kan je als gemeente bijvoorbeeld een afsluitbare container gebruiken, deze container kan onder een afdak worden geplaatst, of worden afgedekt met een zeil, dat wordt teruggeslagen als er een matras wordt aangeboden.

Verder geldt dat het beleid in lijn moet zijn met het landelijk afvalbeheerplan (LAP3). Voor matrassen geldt het sectorplan 84, waarin is opgenomen dat ten minste 90% van de schone en droge matrassen die de afvalverwerkers hebben ontvangen, moet worden gerecycled.

Het is extra belangrijk om er als gemeente voor te zorgen dat matrassen droog en schoon zijn wanneer ze worden ingezameld. Zijn ze dit namelijk niet, dan worden ze ongeschikt verklaard voor recycling; daarna worden ze verbrand. Dit is erg onwenselijk.

Tot slot moet rekening worden gehouden met de afvalhiërarchie uit het landelijk afvalbeheerplan. Hiervan mag je alleen afwijken als dit gerechtvaardigd is met betrekking tot de algemene effecten van het produceren en beheren van dergelijke afvalstoffen, gezien vanuit de gehele levenscyclus.


Als gemeente ben je verantwoordelijk voor de inzameling van grove huishoudelijke afvalstoffen (‘grofvuil’). Gemeenten moeten ten minste één inrichting aanwijzen waar grofvuil kan worden achtergelaten.

Dit instrument heeft een hoge invloed. Het instrument geldt voor alle burgers in de gemeente en is ook afdwingbaar omdat er een landelijk afvalbeheerplan is opgesteld.

Dit volgt uit artikel 10.22 Wet milieubeheer. 

De juridische haalbaarheid van dit instrument is hoog. Partijen schrijven zich namelijk vrijwillig in voor een aanbesteding, en gaan vrijwillig de circulaire voorwaarden aan.

Wat is de inkoop van circulaire matrassen?

Als inkoper kun je de circulariteit van matrassen op verschillende manieren bevorderen. Hier zetten wij de verschillende mogelijkheden uiteen.

Hoe kan het inkopen van een matras als dienst de circulariteit van matrassen bevorderen?

Als inkoper kun je ervoor kiezen om matrassen als product in te kopen. Maar je kunt ook kiezen voor 'product as a service' (PAAS). Je koopt het matras dan niet in als product, maar als dienst. De leverancier van die dienst is dan verantwoordelijk voor de levering van het matras, én voor de reparatie en de vervanging ervan. Daarnaast kun je de producent/leverancier verplichten om het matras aan het einde van de levensduur weer in te nemen. 

Door matrassen in te kopen als dienst, blijft één bedrijf verantwoordelijk voor het matras gedurende de gehele levenscyclus van dat matras. Als het matras weer wordt ingeleverd bij de producent/leverancier, kan die het matras vernieuwen en opnieuw op de markt plaatsen of het recyclen tot nieuw matras. Zie 

Matrassen inkopen als dienst - Product as a Service

Als je het matras niet als dienst kan of wil inkopen, kun je ook kiezen voor 'inkopen als product met terugnamegarantie'. In dat geval neem je in bijvoorbeeld de koopovereenkomst op dat de producent het matras aan het einde van de levensfase weer inneemt. Zie 

Waar moet je dan aan denken als je de circulariteit van de matrasketen wilt bevorderen? Met 2 praktijkvoorbeelden helpen we je op weg.
 

Gaat jouw organisatie matrassen inkopen?

Welke voorwaarden kun je in de opdracht opnemen?

In de opdracht kun je verschillende voorwaarden opnemen die de circulariteit van matrassen bevorderen:

Vooraf kun je een programma van eisen opstellen waarin je precies kunt specificeren waaraan het matras moet voldoen. Een inschrijving die niet aan de eisen voldoet, komt sowieso niet in aanmerking. Een technische eis kan zijn dat de verschillende onderdelen van een matras niet met elkaar verlijmd mogen zijn. Als een matras uit losse onderdelen bestaat, draagt dit bij aan de circulariteit van het matras. Zie 

Stimuleer de circulariteit van matrassen met technische specificaties

Geschiktheidseisen zijn de eisen waar de inschrijver aan moet voldoen. Deze eisen kun je opnemen in het programma van eisen. Als je in de opdracht bepaalde circulaire technieken verwerkt wil zien, kun je eisen dat de inschrijver die technieken beheerst. De geschiktheidseisen mogen gaan over:

technische bekwaamheid en beroepsbekwaamheid; of

Circulariteit verwerken in geschiktheidseisen

Bijzondere uitvoeringsvoorwaarden zijn voorwaarden die niet onder technische of functionele specificaties vallen, maar gaan om hoe het product of de opdracht tot stand komt. Je kunt bijvoorbeeld eisen dat de uitvoerder beschikt over of toegang heeft tot een bepaald recyclingsysteem. Ook kun je de uitvoerder vragen op een bepaalde manier over de circulariteit van de gebruikte materialen te rapporteren. Denk hierbij aan een 

Het materialenpaspoort bevat o.a. informatie over de grondstoffen waaruit het product bestaat. Denk hierbij aan het soort materiaal, de hoeveelheden van de verschillende grondstoffen en de wijze van montage.

Circulariteit verwerken in de bijzondere uitvoeringsvoorwaarden

Tot slot moet het beoordelingskader voor de tender worden vastgesteld: de gunningscriteria. Voor het bepalen van de gunningscriteria kun je kijken naar de Aanbestedingswet, die drie soorten gunningscriteria kent:

laagste kosten op basis van kosteneffectiviteit.

Als je voor het gunningscriterium BPKV kiest, moet je specificeren waaruit de ‘kwaliteit’ van een inschrijving bestaat: de subgunningscriteria. Je kunt de opdracht zo formuleren dat verschillende circulaire kenmerken van invloed zijn bij bepaling van de kwaliteit. Hierbij kun je onder andere denken aan levenscycluskosten, mate van demontabiliteit, herbruikbaarheid van materialen. Zie 

Circulariteit uitvragen via subgunningscriteria

De Dienst Justitiële Inrichtingen heeft in 2022 een opdracht uitgezet voor de levering van grondstoffen ten behoeve van de productie van matrassen. Op de website van 

 is over deze opdracht meer te vinden. Als circulaire eis heeft DJI een levensduurgarantie opgenomen, zie hierover het Programma van Eisen en het Programma van Wensen ten aanzien van perceel 1.

Voorbeelden voor (technische) eisen zijn te vinden via de 

De Rijksoverheid heeft bijvoorbeeld voor bedrijfskleding een criterium opgesteld. Er wordt een hogere waardering toegekend aan een beter ontwerp voor circulariteit. 

 op de site over maatschappelijk verantwoord inkopen.

Voorbeelden voor bijzondere uitvoeringsvoorwaarden zijn te vinden via de 

De Rijksoverheid heeft bijvoorbeeld voor kantoorartikelen een criterium opgesteld. Er wordt een hogere waardering toegekend aan een beter plan voor de circulaire economie. Dit wordt onder andere beoordeeld aan de hand van de visie op het grondstofgebruik. 

 is een voorbeeld gepubliceerd van een (circulaire) visie en strategie ten aanzien van kantoorinrichting. De visie is uitgewerkt volgens de hiërarchie van de R-ladder.

Kijk ook naar Inzicht in inkoop – waarin CircuLaw de aanpak van twee organisaties vergelijkt.

Alle voorwaarden die je stelt, moeten direct verband houden met het onderwerp van de opdracht. Voor technische eisen gelden aanvullende beperkingen:

Een technische specificatie in de aanbesteding opnemen heeft alleen zin als meerdere bedrijven aan de eis kunnen voldoen. Wanneer het gaat om innovatieve oplossingen, kan het aantal partijen in de markt dat die oplossing biedt, beperkt zijn. Het is dan onverstandig en onevenredig om zo’n eis op te nemen. In dat geval is een subgunningscriterium een beter alternatief.

Als de specificatie naar een bepaalde norm verwijst, moet deze gepaard gaan met de woorden ‘of gelijkwaardig’. Als een inschrijver bijvoorbeeld niet beschikt over het specifieke keurmerk waarom gevraagd wordt, maar wel een ander, vergelijkbaar certificaat heeft, kan hij dit in plaats daarvan aanwenden. Zo kunnen ook partijen met een gelijkwaardige oplossing zich inschrijven;

Een technische specificatie mag niet verwijzen naar een product, merk, octrooi of type waardoor een bepaald bedrijf bevoordeeld of uitgesloten wordt. Wanneer een opdracht daar specifiek om vraagt, geldt een uitzondering.

Via welke procedure kun je aan de circulariteit van matrassen bijdragen?

Als inkoper, kun je uit verschillende inkoopprocedures kiezen. Drie van deze procedures kunnen worden ingezet ter bevordering van de circulariteit van matrassen:

De procedure van de concurrentiegerichte dialoog;

De mededingingsprocedure met onderhandeling; en

De concurrentiegerichte dialoog biedt uitkomst bij behoefte aan een innovatieve oplossing. Je kan in gesprek gaan met deelnemers van de aanbestedingsprocedure om te bepalen welke middelen geschikt zijn om zo goed mogelijk aan de behoeften van de aanbestedende dienst te voldoen. Zie 

Procedure van de concurrentiegerichte dialoog

De mededingingsprocedure met onderhandeling

De mededingingsprocedure met onderhandeling biedt uitkomst bij behoefte aan een innovatieve oplossing waar nog geen ontwikkeltraject voor loopt, maar die wel goed valt te specificeren. Je mag onderhandelen met deelnemers van de aanbestedingsprocedure over verschillende aspecten van een opdracht. Dat maakt het mogelijk de aanbieder te vinden die het best in staat is om - tegen de beste prijs - de gewenste innovatie te realiseren. Zie 

Een innovatiepartnerschap staat je toe om vroeg in het innovatieproces met een of meerdere marktpartijen samen te werken en gezamenlijk de richting en inhoud van de innovatieve oplossingen te bepalen. Vooraf spreek je af onder welke voorwaarden de innovatie ontwikkeld wordt en hoe de intellectuele eigendom geregeld wordt. De aanbesteder is bij succesvolle ontwikkeling verplicht het resultaat af te nemen. Zie 

Stimuleer de circulariteit van matrassen met een innovatiepartnerschap

Voor alle procedures geldt dat deze altijd in verhouding moeten staan tot de opdracht. Deze procedures vergen in vergelijking met de openbare of niet-openbare procedure meer inspanning van zowel de aanbestedende dienst als de marktpartijen. De doorlooptijd van de procedures is langer, er moet meer overleg plaats vinden en er moet uitgebreid en gedegen verslag worden gedaan. De hogere transactiekosten die hieruit voortvloeien kunnen disproportioneel zijn (

, p. 33). Raadpleeg een gespecialiseerde inkoopspecialist om zeker te weten of een van deze procedures voor jou een mogelijkheid is. Inkoopspecialisten kunnen inschatten wat er beschikbaar is op de markt en zij weten welke eisen verder aan het matras gesteld kunnen worden.

Dit instrument heeft een gemiddelde invloed. Alleen bepaalde partijen kopen in, waardoor het instrument een relatief klein bereik heeft. Maar deze partijen kopen wel veel in, dus binnen hun werkgebied heeft het instrument wel veel impact.

Dit volgt uit Deel 2 en Deel 2a van de Aanbestedingswet 2012. 

Met voorbeelden.

instrumenten om de circulariteit van de matrasketen te bevorderen

Van tot productie tot verwerking: de hele matrasketen kan circulairder.

Alle instrumenten op een rijtje, met handige filters om snel te vinden wat je zoekt.

Overzichten van instrumenten die de circulaire matrasketen bevorderen

Zie hoe instrumenten zich tot elkaar verhouden en hoe je ze met elkaar kunt combineren.

Samenhang álle instrumenten voor de circulaire matrasketen in beeld

De hele matrasketen vanaf ontwerp tot aan de verwerking van afgedankte matrassen kan circulairder.

Zonder samenwerking geen succes. Maar dan moet je wel weten wie waarvoor bevoegd en verantwoordelijk is.

Beta

versie -

Lees meer

Thema's

OVER CIRCULAW

VRAAG & ANTWOORD

CONTACT

Circulaire matrasketen